– podział opieki nad dziećmi
Procentowy podział opieki: matka vs ojciec (2003–2023)
Dostępne statystyki sądowe pokazują wyraźną zmianę w orzekaniu o opiece nad dziećmi w sprawach rozwodowych. Poniższa tabela przedstawia, w jakim odsetku spraw sądy powierzały wykonywanie władzy rodzicielskiej wyłącznie matce, wyłącznie ojcu, lub obojgu rodzicom razem, w wybranych latach1:
| Rok | Opieka matki (wyłączna) | Opieka ojca (wyłączna) | Opieka obojga rodziców (wspólna) |
|---|---|---|---|
| 2003 | 63,1%konkret24.tvn24.pl | 3,6%konkret24.tvn24.pl | 31,4%konkret24.tvn24.pl |
| 2012 | 60,4%konkret24.tvn24.pl | 3,6%konkret24.tvn24.pl | 31,4%konkret24.tvn24.pl |
| 2016 | 46,7%konkret24.tvn24.pl | 4,0%konkret24.tvn24.pl | 47,6%konkret24.tvn24.pl |
| 2021 | 27,2%konkret24.tvn24.pl | 2,8%konkret24.tvn24.pl | 68,2%konkret24.tvn24.pl |
| 2023 | ok. 22%stat.gov.pl | ok. 2%stat.gov.pl | ok. 74%stat.gov.pl |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Sprawiedliwości (lata 2003–2022) oraz GUS (2023).
Zmiany trendów w orzecznictwie
Z danych wynika, że udział spraw, w których opieka jest powierzana wyłącznie matce, znacząco spadł w ostatnich dwóch dekadach. W 2003 roku dzieci pozostawały wyłącznie z matką w ponad 63% przypadków, podczas gdy w 2021 roku już tylko w około 27%
konkret24.tvn24.pl. Najnowsze dane GUS za 2023 r. wskazują na dalszy spadek – do ok. 22%
Odsetek spraw, w których opiekę przyznano wyłącznie ojcu, pozostaje niski. W 2003 r. było to ok. 3,6% spraw, ten udział nieco wzrósł do ok. 4% w połowie minionej dekady, po czym znów spadł – do ok. 2–3% w ostatnich latach
stat.gov.pl. Innymi słowy, przypadki powierzenia dziecka wyłącznie pod opiekę ojca należą do rzadkości i stanowią obecnie tylko kilka procent wszystkich orzeczeń.
Największą zmianą jest gwałtowny wzrost orzekania opieki wspólnej (powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom). Jeszcze w 2003 r. takie rozstrzygnięcia stanowiły nieco ponad 31% przypadków
konkret24.tvn24.pl, a w 2012 r. podobny odsetek (~31%)
konkret24.tvn24.pl. Natomiast od połowy drugiej dekady XXI w. nastąpił wyraźny wzrost: w 2016 r. już ok. 47,6% wyroków przewidywało pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom
konkret24.tvn24.pl, zaś w 2021 r. było to ponad 68% spraw
konkret24.tvn24.pl. W 2023 r. odsetek ten zbliżył się do 74%
stat.gov.pl. Oznacza to, że obecnie w przeważającej większości przypadków rozwodów z dziećmi sądy orzekają model, w którym oboje rodzice zachowują prawa rodzicielskie (choć niekoniecznie oznacza to idealnie równy podział czasu opieki, tzw. opiekę naprzemienną
Przyczyny takich rozstrzygnięć
Dlaczego doszło do takiej zmiany? Główną przyczyną wskazywaną przez ekspertów jest ewolucja prawa i podejścia sądów do dobra dziecka. W 2015 roku znowelizowano przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, co zmieniło domyślny sposób orzekania o władzy rodzicielskiej. Przed 2015 r. sądy z reguły powierzały opiekę jednemu z rodziców (w zdecydowanej większości matce), a drugiemu automatycznie ograniczały władzę rodzicielską
schm.org.pl. Po 2015 r. obowiązuje odwrotna zasada – sąd co do zasady pozostawia pełnię władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, a ogranicza prawa tylko wtedy, gdy wymaga tego dobro dziecka (np. z powodu rażących zaniedbań, przemocy czy braku zainteresowania ze strony któregoś z rodziców)
Ta zmiana ustawowa odzwierciedla rosnące przekonanie, że dla dobra dziecka ważny jest udział obojga rodziców w wychowaniu, o ile nie ma ku temu poważnych przeszkód. Sędziowie rodzinni zauważają, że coraz częściej dochodzi do orzekania nawet opieki naprzemiennej (dziecko mieszka naprzemiennie u obojga rodziców), a także do sytuacji, w których ustala się miejsce pobytu dziecka przy ojcu – często za zgodą matki
konkret24.tvn24.pl. Zmiany te świadczą o stopniowym odchodzeniu od dawnych stereotypów, według których matka była „naturalnym” głównym opiekunem dziecka, na rzecz bardziej partnerskiego modelu rodzicielstwa.
Warto dodać, że statystyki nie ukazują całego kontekstu – w wielu przypadkach treść wyroku jest zgodna z porozumieniem lub wnioskami samych rodziców. Według przedstawicieli środowiska sędziowskiego, jeśli oboje rodzice są zgodni co do opieki, sąd najczęściej zatwierdza takie ustalenia
konkret24.tvn24.pl. W sytuacjach konfliktowych nadal zdarza się jednak, że jedno z rodziców (częściej matka) faktycznie sprawuje codzienną opiekę, mimo że formalnie oboje mają prawa rodzicielskie
Kluczowe wnioski
- Dominacja matek w orzeczeniach maleje: Od początku XXI wieku odsetek dzieci przyznawanych wyłącznie pod opiekę matki spadł z ponad 60% do około 20%konkret24.tvn24.plstat.gov.pl. To ogromna zmiana wskazująca na odchodzenie od praktyki, w której matka prawie zawsze była uznawana za lepszego opiekuna po rozwodzie.
- Opieka wyłącznie ojca nadal rzadkością: Udział ojców jako wyłącznych opiekunów utrzymuje się na niskim poziomie (około 2–4%)konkret24.tvn24.pl. Sądy powierzają pełną opiekę ojcu tylko w szczególnych okolicznościach – zazwyczaj gdy matka jest niezdolna do sprawowania opieki lub gdy oboje rodzice tak uzgodnią.
- Wspólna opieka standardem: Obecnie w zdecydowanej większości spraw (ponad 2/3, a w 2023 r. nawet ok. 3/4) orzekana jest forma wspólnej opieki obojga rodzicówstat.gov.pl. Oboje rodzice zachowują władzę rodzicielską, co prawnie oznacza wspólne decydowanie o sprawach dziecka. Ten model stał się standardem po zmianie prawa w 2015 r.
- Zmiana prawa i podejścia sądów: Kluczowym czynnikiem tej przemiany była nowelizacja przepisów w 2015 r., która wprowadziła domyślność opieki obojga rodziców zamiast przyznawania dziecka jednemu z nichschm.org.pl. Sędziowie większy nacisk kładą na dobro dziecka rozumiane jako utrzymanie relacji z obojgiem rodziców, jeśli to możliwe.
- Ewolucja społeczna: Zmiany w orzecznictwie odzwierciedlają także ewolucję społeczną – większe zaangażowanie ojców w wychowanie, wzrost świadomości praw rodzicielskich i równouprawnienia, a także działania organizacji pozarządowych na rzecz praw ojców. Wszystko to przyczyniło się do odejścia od dawnych doktryn i stereotypów w sądach rodzinnychkonkret24.tvn24.plkonkret24.tvn24.pl.
Podsumowanie: Statystyki pokazują jednoznacznie, że polskie sądy rodzinne w ostatnich latach coraz rzadziej przypisują opiekę wyłącznie matce, a coraz częściej pozostawiają dziecko pod opieką obojga rodziców. Jest to efekt świadomej zmiany prawa i praktyki sądowej, ukierunkowanej na zabezpieczenie dobra dziecka poprzez utrzymanie więzi z obojgiem rodziców. Mimo że ojcowie nadal stosunkowo rzadko otrzymują pełnię opieki samodzielnie, ich pozycja uległa poprawie – obecnie w większości spraw rozwodowych mają szansę dalej współdecydować o wychowaniu swoich dzieci na równi z matką
Źródła:
- Główny Urząd Statystyczny – Sytuacja demograficzna Polski do 2023 r. (rozdział dot. rozwodów i opieki nad dziećmi)stat.gov.pl.
- Ministerstwo Sprawiedliwości – statystyki rozwodów z dziećmi (lata 2003–2021) opracowane m.in. przez serwis Konkret24konkret24.tvn24.plkonkret24.tvn24.pl.
- Konkret24 (TVN24) – artykuł fact-check „Czy pozycja ojca przed sądami jest gorsza niż pozycja matki?” (2021)konkret24.tvn24.plkonkret24.tvn24.plkonkret24.tvn24.pl.
- Stowarzyszenie na Rzecz Chłopców i Mężczyzn (SCHM.org.pl) – analiza „Kto bierze dzieci?” (2024), dot. zmian przepisów i statystyk opiekischm.org.plschm.org.pl.
Footnotes
- Dotyczy wyroków rozwodowych par posiadających małoletnie dzieci. ↩
Dodaj komentarz